سوره مائده

«سوره مائده» پنجمین سوره از قرآن کریم است و دارای ۱۲۰ آیه می باشد.

نزول سوره

بنا بر قول ابن عباس و مجاهد، این سوره در مدینه نازل شده است. جعفر بن مبشر و شعبى گویند: همه آیات این سوره در مدینه نازل شده است، به استثناى آیه «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ...» (آیه ۳) که در سفر حجة الوداع، هنگامى که بر شتر خود سوار بود نازل گردید.

این سوره در ترتیب مصحف، پنجمین سوره و در ترتیب نزول، صد و سیزدهمین سوره قرآن کریم است که پیش از آن سوره فتح و پس از آن سوره توبه نازل شده است.

عدد آیات

بنابر عدد کوفى ۱۲۰ آیه و بنابر عدد بصرى ۱۲۳ آیه و بنابر عدد دیگران ۱۲۲ آیه است. غیرکوفیان نخستین آیه سوره را تا «بِالْعُقُودِ» یک آیه مستقل مى‌دانند. همچنین آیه ۱۵ تا «وَ یعْفُوا عَنْ کثِیرٍ» یک آیه، حساب کرده‌اند. بصریان نیز علاوه بر این دو مورد، آیه ۲۳ تا «فَإِنَّکمْ غالِبُونَ» یک آیه دانسته‌اند.

فضیلت سوره

ابى بن کعب از پیامبر گرامى روایت کرده است که: هر کس سوره مائده را بخواند، خداوند به عدد هر چه یهودى و مسیحى در روى زمین است به او مزد مى‌دهد و ده حسنه براى او ثبت و ده گناه از او محو مى‌کند و ده درجه براى او بالا مى‌برد.

همچنین عیاشى باسناد خود از امام على علیه السلام نقل کرده است که: بعضى از آیات قرآن، بعضى دیگر را نسخ می کرد و اخذ آن به امر پیامبر بود تا این که سوره مائده نازل شده که احکامى مربوط به سابق را نسخ کرد، ولى چیزى از خود آن نسخ نشد. این سوره هنگامى نازل شد که پیامبر سوار بر استرى بود. سنگینى وحى چنان بود که استر را از حرکت بازداشت و طولی نکشید که او را بر زمین بغلتاند. پیامبر چنان بحال اغما درآمد که دست خود را بر سر شیبة بن وهب جمحى نهاد. آنگاه بحال عادى بازگشت و سوره مائده را بر ما قرائت کرد و همگى بدان عمل کردیم.

و نیز به اسناد خود از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که: «هر کس سوره مائده را در روزهاى پنجشنبه بخواند، ایمان او به ظلم نیامیزد و هرگز بخدا شرک نیاورد».

و نیز از ابوحمزه ثمالى نقل کرده است که: سوره مائده یک جا و به طور کامل نازل گردید و ۷۰ هزار ملک همراه آن به زمین آمدند.

هدف سوره

تدبر در ابتدا و اختتام این سوره و اکثر آیات آن و دقت در احکام و مواعظ و داستانهایى که در این سوره آمده است، نشان می دهد که غرض جامع از این سوره، دعوت به وفاى به عهدها، و پایدارى در پیمانها، و تهدید و تحذیر شدید از شکستن آن و بى اعتنایى نکردن به امر آن است و اینکه عادت و سنت خداى تعالى جاری است بر رحمت و آسان گیری و تخفیف به کسى که تقوا پیشه کند و ایمان آورد و سپس تقوا پیشه کند و احسان کند و بر سخت گیری نسبت به کسى که گردن‌کشى کند و از بند عهد و پیمان طاعت خدا خارج شده، از حدود میثاقهایى که در دین گرفته شده تجاوز نماید.

و به همین جهت است که مى‌ بینى بسیارى از احکام حدود و قصاص، و داستان مائده زمان حضرت عیسى (ع)، که از خدا خواست مائده‌اى از آسمان براى او و یارانش بیاید، و داستان دو پسران آدم، و اشاره به بسیارى از ظلمهاى بنى اسرائیل و پیمان‌شکنى ‌هاى آنان در این سوره آمده است، و در آیاتى بر مردم منت مى ‌گذارد که دینشان را کامل و نعمتشان را تمام کرد، و طیبات را بر ایشان حلال، و خبائث را بر ایشان حرام کرد، و احکام و دستوراتى بر ایشان تشریع کرد که مایه طهارت آنان است، و در عین حال عسر و حرجى هم نمى ‌آورد.

و این مناسب است با زمان نزول این سوره، چرا که اهل حدیث و تاریخ اتفاق دارند بر اینکه سوره مائده آخرین سوره از سوره‌هاى مفصل قرآن است، که در اواخر ایام حیات رسول خدا (ص) بر آن جناب نازل شده، چنانچه در روایات شیعه و سنى آمده: "در مائده ناسخ هست ولى منسوخ نیست" (چون بعد از مائده چیزى نازل نشد تا آن را نسخ کند.)

و مناسب با این وضع همین بود که در این سوره به حفظ پیمانهایى که خداى تعالى از بندگانش گرفته، و خویشتن دارى در حفظ آنها سفارش کند.

پانویس

منابع

• ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، ترجمه گروه مترجمان، انتشارات فراهانى‌، تهران‌: ۱۳۶۰ ش‌، ج‌۶، ص۱۷۹.
• المیزان فی تفسیر القرآن، محمد حسین طباطبایی، انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۱۴۱۷ ق‌.
• ترتیب نزول سوره ها، در همین دانشنامه.

پیوست

سوره مائده/متن و ترجمه